Via vrienden die als psycholoog werken hoor ik vaak hoe lastig het is om in de opleiding tot gezondheidszorg psycholoog (GZ-psycholoog, waarvoor je de tweejarige GZ-opleiding moet volgen) te komen. Door de grote concurrentie moet je eigenlijk als basispsycholoog al jaren praktijkervaring hebben opgedaan voordat je een kans maakt een opleidingsplek. Tegelijk is er geluid dat er te weinig GZ-psychologen beschikbaar zijn. De kwaliteit van zorg kan onder druk komen te staan omdat werk vervolgens door lager gekwalificeerde psychologen wordt uitgevoerd. Hoe kunnen we dit met elkaar rijmen? Hebben we te veel basispsychologen, of te weinig GZ-psychologen? Of beide? Voor Zorgstelsel Unpacked waar het september-thema Personeelstekort is, duik ik vandaag in het vraagstuk van de opleidingscapaciteit voor GZ-psychologen!
Als we het heel plat slaan, zijn er twee mogelijkheden om de aantallen beter op elkaar aan te laten sluiten:
1. Verkleinen van de instroom in de GZ-opleiding (minder basispsychologen opleiden zodat de aantallen opgeleide psychologen beter aansluit op het aantal GZ-opleidingsplekken)
2. Vergroten van de uitstroom uit de GZ-opleiding (en dus ook meer GZ-opleidingsplekken).
Visueel ziet dat er zo uit, waarbij de rode stippellijn de oude situatie is en blauw/geel het gewenste effect:
Verkleinen van de instroom (minder basispsychologen)
In mei 2019 bracht een werkgroep genaamd de Opleidingsraad (met afgevaardigden van de volledige opleidingsketen voor GZ-psychologen) een advies uit over het GZ-opleidingsplekken tekort en de opleiding van psychologen gaat[1],[2]. De Opleidingsraad roept op tot een betere aansluiting tussen de psychologische master en de GZ-opleiding. Zij adviseren om eerder in de keten al te selecteren, zodat er minder basispsychologen opgeleid zijn en er dus minder concurrentie is voor de GZ-opleidingsplekken. De concurrentie die nu zou moeten zorgen voor het selecteren van de beste psychologen, vindt dan dus al na de bachelor plaats. Dit klinkt makkelijk maar heeft nogal wat voeten in de aarde: hoe selecteer je op de beste psychologen? Wat bied je de studenten die uitvallen? Het betekent ook dat studenten gemiddeld jonger en minder ervaren zijn als ze in de GZ-opleiding komen, wat weer wat vraagt van opleidingsinstituten.
Of dit advies inderdaad wordt ingevoerd, heb ik overigens tot nu niet kunnen vinden.
Vergroten van de uitstroom (meer opleidingsplekken)
De Opleidingsraad constateert ook dat het Capaciteitsorgaan te weinig opleidingsplekken beschikbaar stelt. Het watte? Dit dus: “Het Capaciteitsorgaan onderzoekt de toekomstig benodigde capaciteit aan professionals in de zorg en de daarvoor benodigde instroom in de opleidingen en rapporteert hierover aan de zorgsector en de overheid.". Duidelijk een hoofdrolspeler in dit verhaal dus!
Het Capaciteitsorgaan publiceerde in 2019 het "Capaciteitsplan 2020-2024" [3], een publicatie over het verwachte aantallen opleidingsplekken in de GGZ op basis van trends in de zorg en maatschappij. Dit is een advies aan het ministerie van VWS. Het ministerie maakt uiteindelijk de beslissing. Gelukkig kom ik een eind met de samenvattingen want het is me nogal een lijvig document... De huidige én toekomstige tekorten van de GZ-opleidingsplekken worden erkend en er wordt dus geadviseerd om meer plekken te creëren. Is dit voldoende?
VWS constateerde dat het aantal gewenste opleidingsplekken in 2018 bijna twee keer zo hoog lag (1.019, rode lijn in de grafiek) dan het door hen aangeboden gesubsidieerde plekken (610, blauwe lijn in de grafiek) en het ingeschatte aantal door het Capaciteitsorgaan (524, gele lijn in de grafiek) - zie onderaan de bronnen. Een zware onderschatting van VWS én het Capaciteitsorgaan voor 2018 dus.
Het Capaciteitsorgaan adviseerde VWS om vanwege de tekorten in 2018, per 2019 jaarlijks 723 GZ-opleidingsplekken beschikbaar te stellen (dit was 524 in 2015 en 585 in 2013). Een groei van jaarlijks bijna 200 plekken. Het Capaciteitsorgaan verhoogde dus het voorkeuradvies voor 2019, en VWS besloot het aantal GZ-opleidingsplekken bovenop dat advies nog extra plekken te creëren om bij te dragen aan het terugdringen van het tekort aan regiebehandelaren[4]. Ook kwam er 20 miljoen extra beschikbaar voor zorgverleners die konden bijdragen aan het terugdringen van wachttijden in de GGZ. Goed nieuws dus? Voor 2019 wel, maar is het voldoende en wordt het doorgezet?
In de grafiek hierboven heb ik de behoefte, de adviezen en het beschikbare aantal GZ-opleidingsplekken samengevat (NB onderaan het artikel vind je de referenties voor deze cijfers). Kijkend naar de cijfers hierboven, blijkt de verhoging van 2019 vanuit VWS eenmalig te zijn geweest. In 2018 was de behoefte bijna 70% hoger was als het aantal plekken, in 2021 is het verwachte gat nog steeds 70%. Het aantal beschikbare plekken neemt toe, maar de vraag neemt evenredig toe. Belangenverenigingen ActiZ en VGN riepen vorige maand nog op tot verhoging van het aantal GZ-opleidingsplaatsen [5]. Zij dragen aan dat er door het Capaciteitsorgaan te weinig rekening gehouden is met een toename van de complexiteit van zorgvraag, met extra taken rondom invoering van de nieuwe Wet Zorg & Dwang en met de overheveling van langdurige GGZ van de Zvw naar de Wlz. Het probleem is dus zeker nog niet opgelost!
(Hoe) moeten we het gat dichten?
Dus: Er is duidelijk een wens voor meer GZ-psychologen, er wordt in 2019 tegemoet gekomen, maar dit is niet structureel en lijkt nog steeds onvoldoende om tot het gevraagde aantal opleidingsplekken te komen. Bij mij roept dat de vraag op waarom het aantal beschikbare plekken niet verder is verhoogd? Wat zit hier achter? Is het überhaupt gewenst om meer hoogopgeleide psychologen te krijgen, of kan het ook wenselijk zijn om dit juist te beperken (bijv. i.v.m. kostenstijging die dat met zich mee kan brengen)? Of spelen hier nog andere belangen die ik niet benoemd heb?
Als we inderdaad meer GZ-psychologen willen, moeten we dan inzetten op minder instroom of meer uitstroom? Het antwoord ligt meestal in het midden: een combinatie van beide oplossingsrichtingen. Maar welke heeft het meeste potentie en moeten we mee starten?
Ik ben erg benieuwd naar jullie ideeën hierover! Praat mee in de Zorgstelsel Unpacked Community.
