In een betrekkelijk korte tijd zijn de meeste huisartsenpraktijken in 2020 één of meer nieuwe e-health-toepassingen gaan implementeren, terwijl dat normaal gesproken vaak jaren in beslag neemt. In deze blog neem ik je mee in een jaaroverzicht (zowel pre-corona als tijdens de coronapandemie) met leuke feitjes op het gebied van e-health gebruik in de huisartsenzorg.
Ik ben vorige maand namelijk lid geworden van de LinkedIn groep ‘Zorgstelsel Unpacked’, waarvoor ik gevraagd ben om een artikel te schrijven over digitalisering in de zorg, hét thema van deze en de vorige maand van ‘Zorgstelsel Unpacked’. En laat dat nou net het thema zijn waar ik me veel mee bezighoudt in mijn werk, en dan met name in de huisartsenzorg. Digitalisering in de zorg is tegenwoordig een actueel en breed begrip, want termen als e-health, m-health, smarthealth en telemedicine zijn allemaal vormen van digitalisering in de gezondheidszorg. Ik richt mij in deze blog specifiek op het gebruik van e-health in de huisartsenzorg.
E-health is… een breed begrip
Laten we eerst even stilstaan bij de definitie van e-health. Zelf denk ik bij e-health al gauw aan smartwatches, waarmee je eenvoudig enkele gezondheidswaarden kan monitoren (zoals de hartslag, het aantal minuten beweging en een voedingsdagboek), maar ook aan Thuisarts.nl: een website gemaakt door artsen voor patiënten/burgers, die betrouwbare informatie over gezondheid en ziekte zoeken. Dit laatste vind ik een mooie en vrij eenvoudige interventie om het aantal niet urgente telefoontjes naar de huisartsenpraktijk te kunnen verminderen.
Als je naar de Nederlandse literatuur, media en websites kijkt, is een veel gebruikte definitie van e-health die van de eHealth-monitor, opgesteld door Nictiz en het Nivel:
"E-health is de toepassing van zowel digitale informatie als communicatie om de gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en/of te verbeteren."
Een veelgebruikte en vaak geciteerde internationale definitie is die van Eysenbach:
"E-health is an emerging field in the intersection of medical informatics, public health and business, referring to health services and information delivered or enhanced through the Internet and related technologies. In a broader sense, the term characterizes not only a technical development, but also a state-of-mind, a way of thinking, an attitude, and a commitment for networked, global thinking, to improve health care locally, regionally, and worldwide by using information and communication technology."
Deze laatste definitie stamt zelfs al uit de tijd dat ik nog op de basisschool rondliep (lees: 2001). Dat zie je ook terug in de eerste zinsnede van deze definitie: ‘emerging field’. Deze definitie vind ik completer, maar tegelijkertijd ook wat vager dan de definitie uit de eHealth-monitor. Mijn voorkeur gaat daarom toch uit naar deze meer recentere definitie zoals die is opgesteld door Nictiz en het Nivel. Als je deze definitie toepast op de huisartsenzorg, zou je daarbij de volgende definitie kunnen hanteren:
"E-health is de toepassing van zowel digitale informatie als communicatie om de huisartsenzorg en (de gezondheid van) de betreffende patiënten te ondersteunen en/of te verbeteren."
Interessante feitjes uit de afgelopen 2 jaren
Het is bijna niet meer voor te stellen, maar dit (2019/2020-)jaaroverzicht begint in de periode voordat de coronapandemie er was en deze de huisartsenzorg tijdelijk op z’n kop zette. Als je kijkt naar de onderzoeksresultaten die in de afgelopen 2 jaren in de Nederlandse huisartsenzorg zijn uitgevoerd naar het gebruik van e-health in de huisartsenzorg, dan vallen daarbij de volgende uitkomsten op:
Pre-corona:
● Huisartsenpraktijken zijn e-health de afgelopen jaren steeds meer gaan inzetten en huisartsen zijn er overwegend enthousiast over.
● Huisartsen gaven tot eind 2019 aan dat zij nog geen gebruik maakten van videoconsulten in hun praktijk (eHealth-monitor 2019).
● Bij een onderzoek van het Nivel onder een zevental (innovatieve) huisartsenpraktijken werden met name de volgende veelbelovende e-health-toepassingen genoemd: patiëntportalen, communicatieplatforms voor (beveiligde) gegevensuitwisseling, zelfmanagementtoepassingen en medisch-informatieve applicaties.
● Een e-health-visie, urgentie en draagvlak om e-health te gebruiken werden door deze huisartsenpraktijken vaak genoemd als de drie belangrijkste succesfactoren voor een (succesvolle) implementatie en/of inzet van e-health.
Wat betreft dat laatste punt, gaf bijvoorbeeld één van de deelnemende huisartsen van dit onderzoek het volgende aan:
“Er moet eerst gekeken worden waar het probleem ligt en hoe deze kan worden opgelost. Mogelijk kan dit worden opgelost met ICT.”
Dat geeft wel aan dat ondanks dat e-health ‘hip’ is en dat het veel aandacht krijgt op dit moment, het niet per se de eerste de beste oplossing is om een ervaren knelpunt in de huisartsenzorg op te lossen. Ik denk dat het vooral bij zelfmanagement van gezondheidswaarden, zoals bij een hoge bloeddruk of bij diabetes, kan helpen om dit dagelijks zelf te kunnen monitoren via een app. Voorheen gebeurde dit vaak namelijk maar één of enkele keren per jaar op de huisartsenpraktijk. Dat blijkt ook wel uit een reactie van een praktijkondersteuner die deelnam aan hetzelfde onderzoek:
“Bijvoorbeeld als hij (lees: een patiënt) een avond flink getafeld heeft en hij gaat dan zijn nuchtere glucose prikken, dat hij denkt oh dat moet ik niet te vaak doen als hij ziet dat het hoog is”
Als je kijkt naar de periode vanaf maart 2020, sinds de start van de coronapandemie, dan zijn daarbij ook enkele opvallende resultaten terug te zien, vooral ten opzichte van de periode voor de pandemie.
Tijdens de coronapandemie:
● Sinds de pandemie zijn huisartsenpraktijken massaal gestart met het implementeren van beeldbel-applicaties (maar liefst 64% van de praktijken is het voor het eerst gaan gebruiken, zo’n 8% gaf aan het voor de pandemie al te gebruiken). Ook het gebruik van andere al veel gebruikte e-health-toepassingen, zoals het e-consult en het teleconsult (voor digitaal overleg tussen zorgverleners), lijkt licht te zijn gestegen door de pandemie.
● Tijdens de zomer van 2020, tussen de eerste en de tweede coronagolf, gaf maar liefst 98% van de huisartsenpraktijken aan gebruik te maken van minimaal één e-health-toepassing. Zeventig procent gaf zelfs aan drie of meer toepassingen te gebruiken. Vooral de volgende twee e-health-toepassingen werden op dat moment ingezet door praktijken: e-consulten en het online aanvragen van herhaalmedicatie, veelal via een patiëntenportaal. Opvallend is dat het gebruik van beeldbellen (52%) en het gebruik van telemonitoring (12%) gezakt waren ten opzichte van de eerste meting, aan het begin van de pandemie.
● De overige 2% van de praktijken die aangaf geen gebruik te maken van e-health, gebruikten vooral de telefoon om zorg op afstand te kunnen leveren tijdens de pandemie. Daarnaast gaven deze praktijken de voorkeur om patiënten alleen fysiek in de praktijken te blijven zien, met in achtneming van de extra benodigde voorzorgsmaatregelen. Dat blijkt wel uit de volgende quote van één van de deelnemende praktijken aan dit onderzoek:
“Nu functioneren we weer als vroeger. Er is gebruik gemaakt van beeldbellen, nu zijn de consulten weer vis a vis. Eerder hebben we veel telefonisch gedaan. De oudere populatie is computergebruik niet altijd machtig, en de telefoon wel.”
● Het voornemen om e-health ook na de pandemie intensiever te blijven inzetten, is relatief laag onder huisartsenpraktijken, namelijk minder dan een derde van de praktijken gaf aan het intensiever te zullen blijven inzetten.
● Huisartsenpraktijken zijn sinds 1 juli 2020 verplicht om kosteloos elektronische inzage en een elektronisch afschrift van het medisch dossier te geven aan patiënten die daar om vragen. Het is ook (bijna) elke huisartsenpraktijk gelukt om aan deze verplichting te voldoen. Dit, terwijl in 2019 nog een minderheid van de huisartsen aangaf deze mogelijkheid aan te bieden (eHealth-monitor 2019).
Toekomst?
De hiervoor beschreven uitkomsten zijn enkele opvallende resultaten die ik zelf ben tegengekomen in de onderzoeken van het Nivel en Nictiz. Het is interessant om te zien wat de impact is geweest van het coronavirus op het gebruik van digitalisering in de huisartsenzorg. Ik ben dan ook benieuwd naar de lange termijn ervaringen van dergelijke nieuwe e-health-toepassingen.
Zal beeldbellen in de toekomst veel meer gebruikt worden of was dit een eenmalige en noodzakelijke opleving tijdens de lockdown? Zullen er over enkele jaren andere nieuwe e-health-toepassingen onstaan, die nu nog niet of nauwelijks gebruikt worden? Welke impact heeft de verplichting van het aanbieden van online inzage in het medisch dossier voor de huisartsenzorg? Komen er huisartsenpraktijken die volledig digitaal (en dus op afstand) gaan acteren? Interessant bij deze vraag is dat er enkele huisartsenpraktijken gestart zijn met een bijna volledig digitaal concept, al betekent dit in de praktijk dat een aanzienlijk deel van de zorg nog steeds fysiek geleverd wordt. Zal het toenemende gebruik van e-health daarnaast leiden tot efficiënter werken en daardoor een afname in de werkdruk in de huisartsenzorg, of zal het tegenovergestelde het geval zijn? En wat doet het toenemende gebruik van e-health met de kwaliteit van zorg?
Wat mij betreft genoeg interessante vragen om in de komende tijd verder te onderzoeken, of mogelijk dat jullie (lezers) al antwoorden hebben op deze vragen. Dan ben ik daar zeker benieuwd naar, en ook naar de ervaringen van e-health buiten de huisartsenzorg. Als laatste wil ik alle deelnemende huisartsen en huisartsenpraktijken bedanken voor hun deelname aan de hiervoor genoemde onderzoeken.
Meer informatie?
Ben je geïnteresseerd in de onderzoeken die ik hierboven heb aangehaald? De bijbehorende weblinks vind je hieronder, of kom via LinkedIn met mij in contact!
● eHealth-monitor 2019: https://www.nivel.nl/nl/publicatie/samen-aan-zet-ehealth-monitor-2019
● Definitie e-health – artikel Eysenbach: https://www.jmir.org/2001/2/e20/
● Onderzoek naar de inzet van e-health-toepassingen in de huisartsenzorg: https://www.nivel.nl/nl/nieuws/positieve-ervaringen-van-huisartsen-en-patienten-met-veelbelovende-e-health-toepassingen
● Praktisch overzicht van veelbelovende e-health-toepassingen in de huisartsenzorg: https://www.nivel.nl/nl/nieuws/praktisch-overzicht-van-e-health-toepassingen-en-implementatiestappen-kan-gebruik-e-health
● Onderzoek naar de inzet van e-health in de huisartsenzorg tijdens de eerste coronagolf: https://www.nivel.nl/nl/nieuws/huisartsenpraktijken-maken-vooral-veel-gebruik-van-beeldbellen-coronatijd
● Onderzoek naar de inzet van e-health in de huisartsenzorg tussen de eerste en de tweede coronagolf: https://www.nivel.nl/nl/organisatie-van-zorg-op-afstand-in-coronatijd
