Wie wilt er niet gezond zijn? Omdat het antwoord hierop (hopelijk) ‘niemand’ is, is elke Nederlander betrokken bij preventie. We staan er echter niet helemaal alleen voor. Er zijn meerdere partijen betrokken om mensen steun, bescherming en gelijke kansen te geven. Maar wie hebben nou welke taken, verantwoordelijkheden en belangen bij preventie? Om al die stakeholders wat overzichtelijker te maken, bespreek ik ze in sporttermen. Net als bij de Olympische Spelen, heb je in het speelveld van preventie coaches, spelers en sponsoren. Ik begin in deze blog met de belangrijkste coaches. Ready, set, go!
De coaches en aanvoerders van het preventiebeleid
Er zijn vier grote hoofdrolspelers die de spelers van het preventiebeleid in Nederland coachen; het Rijk, de gemeenten, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD). Zoals de coaches bepalen met welke tactiek er wordt gespeeld, bepalen het Rijk en de gemeenten hoe het preventiebeleid in elkaar zit. Het Rijk en de gemeenten worden hierin begeleid door het RIVM en de GGD, die naast coaches ook aanvoerders zijn. Het RIVM en de GGD zijn organisaties voor beleidsadvisering en zij hebben de regie over de uitvoering van publieke gezondheidstaken. Het RIVM doet dit voor het Rijk en de GGD voor de gemeenten. Alle vier instanties werken nauw met elkaar samen. Hiernaast spelen natuurlijk ook andere organisaties een rol, zoals advies- en kennisinstituten. Ook zijn er allerlei samenwerkingsverbanden via welke partijen samenwerken, zoals het Nationaal Preventieakkoord.
Het Rijk is verantwoordelijk voor landelijk preventiebeleid
Binnen het Rijk draagt het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) specifiek de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het landelijk preventiebeleid, en ondersteunings- en kennisprogramma’s voor de volksgezondheid. Elke vier jaar worden de uitgangspunten voor het landelijke gezondheidsbeleid beschreven. Het ministerie van VWS waakt daarnaast over de wet- en regelgeving rondom preventie, bekostigt de uitvoering van landelijke programma’s zoals bevolkingsonderzoeken en stelt de inhoud vast van het Rijksvaccinatieprogramma en het basistakenpakket van de jeugdgezondheidszorg. Hiernaast houdt het Rijk toezicht op de basisfinanciering van landelijke organisaties zoals het RIVM en ZonMw, die verantwoordelijk zijn voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. In bijzondere gevallen, zoals nu tijdens de COVID-19 pandemie, heeft het Rijk de regie op infectieziektebestrijding.
De gemeenten ontwikkelen regionaal beleid en voeren programma's uit
Alle Nederlandse gemeenten ontwikkelen op zichzelf ook regionaal preventiebeleid en voeren programma’s uit voor gezondheidsbevordering. Hiernaast zijn de gemeenten (gewoonlijk) verantwoordelijk voor infectieziektebestrijding en jeugdzorg. Gemeenten zijn dan niet alleen bezig met ‘traditionele’ preventie (zoals leefstijlprogramma’s), maar ook met beleid gefocust op ruimtelijke ordening en milieu. Dit laatste heeft mede een grote impact op preventie. Zo kan de aanleg van fietspaden extra lichaamsbeweging bewerkstelligen en is goede en veilige riolering belangrijk voor het voorkomen van uitbraken van infectieziekten.
Het RIVM adviseert op basis van onderzoek en informeert over het volksgezondheidsbeleid
Het RIVM is een kennisinstituut en adviseert de rijksoverheid en gemeenten over de Nederlandse volksgezondheid op basis van onderzoek. Dit is onderzoek dat het RIVM zelf uitvoert, zoals monitoring van de COVID-19 vaccinatiegraad, maar ook onderzoek door externe partijen. Het RIVM coördineert landelijke programma’s en informeert de gemeenten en zorgprofessionals over het volksgezondheidsbeleid via het Loket Gezond Leven.
De GGD is regionaal en adviseert, onderzoekt en voert preventietaken uit
De GGD wordt gefinancierd door gemeenten. De GGD adviseert gemeenten over volksgezondheid en voert publieke gezondheidstaken uit. Ook doet de GGD onderzoek naar regionale volksgezondheid en deelt deze kennis met overheden en andere organisaties. Met andere woorden, draagt de GGD verantwoordelijkheid voor het signaleren en voorkomen van gezondheidsrisico’s en het ingrijpen wanneer de volksgezondheid in gevaar komt. Bij een uitbraak van tuberculose, bijvoorbeeld, probeert de GGD de bron van besmetting te achterhalen en gaat de GGD na of de ziekte verder verspreid is. Ook kunnen ze medicijnen aanbieden, om verdere verspreiding te voorkomen.
Wie worden er nu gecoached?
Binnen het speelveld van preventie hebben de coaches pas een rol als er ook spelers en sponsors zijn. De GGD is naast coach en aanvoerder ook één van de spelende teams. Wie er nog meer betrokken zijn als spelers, lees je in de volgende blog!
Wil je meer doen met preventie in de zorg, maar weet je niet zo goed waar je moet beginnen? De hele zomer staat bij Zorgstelsel Unpacked in het teken van preventie. Wil je niks missen? Meld je dan hier aan.
