Preventief gezondheidsbeleid: makkelijker gezegd dan gedaan
Tijdens mijn bachelor Gezondheidswetenschappen leerde ik weinig over preventie. Oké, ik leerde over primaire, secundaire en tertiaire preventie, maar dat was het wel. Pas toen ik de minor ‘Voeding- en Leefstijlzorg’ volgde in het Erasmus MC begon ik het belang van preventie te zien. Hoewel ik inmiddels een fervent aanhanger ben van de bekende leus ‘voorkomen is beter dan genezen’, kwam ik er onlangs achter dat ik helemaal niet goed weet hoe preventie precies werkt in ons zorgstelsel. Het leek me een goede eerste stap om in de beleidskant te duiken. Daarom tackelen we vandaag het beleid rondom preventie.
Aan initiatieven geen gebrek (2006-2018)
Overmatig alcoholgebruik, bewegen, roken, overgewicht, diabetes mellitus en depressie. Dat zijn de zes speerpunten van het preventief gezondheidsbeleid in Nederland. Tussen 2006 en 2018 zijn ruim 120 initiatieven gestart, aangepast of afgerond die in lijn zijn met (het doel van) dit beleid en focussen op één of meerdere van deze speerpunten. De meeste initiatieven vallen in de categorie voorlichting, gezondheidsprogramma’s, maatschappelijke bewegingen of wet- en regelgeving. Het grootste deel van de initiatieven is gericht op professionals. Dit betekent dat het de taak van professionals is om aan de slag te gaan met preventie (bijvoorbeeld op school). Een kleiner deel is direct gericht op burgers.
Aan wat voor preventie-initiatieven moeten we denken? De Schijf van Vijf is is één van de bekendste en werd al geïntroduceerd in 1953 (!) om te werken aan overmatig alcoholgebruik en overgewicht. Recentere initiatieven zijn onder andere de toevoeging van stoppen-met-roken programma's in het basispakket, NIX18 en gezondheidsprogramma’s zoals Jongeren op Gezond Gewicht.
De meest opvallende feiten over preventiebeleid heb ik samengevat in de onderstaande factsheet. Meer weten? Klik dan hier.
Chronische ziekten en gezondheidsverschillen zijn hot topics
De focus van het preventiebeleid is over de jaren verbreed. Meer aandacht wordt gegeven aan het verminderen van de groei van het aantal mensen met een chronische ziekte. Initiatieven gericht op preventie van chronische ziekten, waaronder diabetes en depressie, vallen grotendeels onder de eerdergenoemde 120 initiatieven.
Ook het stabiliseren of verkleinen van gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden staat steeds hoger op de preventie-agenda. Initiatieven met een focus op het verminderen van gezondheidsverschillen zijn veel nieuwer en krijgen pas sinds 2010 meer aandacht. Het Health Pregnancy 4 All-project is hier een mooi voorbeeld van, dat zich focust op het verkleinen van gezondheidsverschillen voor, tijdens en direct na de geboorte via samenwerking tussen geboortezorg en gemeenten.
Beleid waakt ook over de toekomst
In 2018 tekenden de overheid samen met 70 partijen het Nationaal Preventieakkoord (NPA) dat zich richt op een gezonder Nederland in 2040. Het akkoord bestaat uit afspraken over de aanpak van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Onderstaande infographic vat de ambities en maatregelen uit het akkoord samen. Gekozen is voor een focus op deze drie onderwerpen, omdat ze de grootste oorzaak van de ziektelast zijn in Nederland met maar liefst 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorguitgaven per jaar. Het NPA omvat meer dan 200 acties en maatregelen om de gestelde doelen te behalen, die hier te lezen zijn.
Het NPA is voor de overheid trouwens geen lege belofte. Zowel in 2019 als in 2020 investeerde het kabinet 23 miljoen in het akkoord en in 2021 nog eens 10 miljoen. Bij mij roept dit de volgende vraag op: hoe staat het er momenteel eigenlijk voor met het akkoord? Ieder jaar brengt het RIVM verslag uit over de uitvoering van de gemaakte afspraken. In 2019 bleek dat alle partijen met het gros van de afspraken aan de slag is gegaan. Het meest recente voortgangsrapport van 2020 laat echter zien dat slechts een derde van de doelen voor dat jaar zijn behaald. De niet behaalde doelen zijn veelal doelen die behaald moeten worden in grotere samenwerkingsverbanden, iets waarvan we weten dat dit een knelpunt is rond preventie, of waar veel onderdelen van elkaar afhankelijk zijn. Daarnaast heeft de coronapandemie uiteraard ook roet in het eten gegooid.
Als de kloof tussen wat op papier staat en wat wordt gerealiseerd in de praktijk nu al zo groot is, gaan we die doelen in 2040 dan wel halen? Lastig, zegt het RIVM: zowel de impact van het niet behalen van de doelen en de coronapandemie op de leefstijl van mensen is nog niet duidelijk. Wel worden ondertussen al mogelijkheden in kaart gebracht om verdere stappen te zetten naar het behalen van de ambities van het NPA, zoals prijsmaatregelen om gezonde voeding goedkoper te maken en acties rondom beschikbaarheid van alcohol en alcoholmarketing.
Doen we wel genoeg?
Zo op het eerste oog zou ik zeggen dat de intentie er in ieder geval is om veel aan preventie te doen, toch? Vooral sinds het Nationaal Preventieakkoord is opgesteld is er extra aandacht voor preventie, bij veel verschillende partijen. Maar is het wel genoeg? Sluiten de huidige initiatieven aan bij de urgentie van preventie? Terwijl de één de initiatieven niet ver genoeg vindt gaan en het akkoord liever nog breder ingezet wil zien worden, vindt de ander het betuttelend. Enerzijds moeten we onszelf de komende jaren dus afvragen hoe beleid en praktijk met elkaar in verhouding staan. Anderzijds lijkt er ook (deels) een politieke discussie te zijn over hoeveel overheidsinterventie wenselijk is als het gaat om preventie. Genoeg om over te discussiëren dus.
Nu we een algemeen beeld hebben van wat voor beleid is opgesteld om preventie in te zetten, is het interessant om te kijken welke stakeholders nou welke taken, verantwoordelijkheden en belangen hebben als we het over preventie hebben. Hier duiken we later deze week in. Tot dan!
Wil je meer doen met preventie in de zorg, maar weet je niet zo goed waar je moet beginnen? De hele zomer staat bij Zorgstelsel Unpacked in het teken van preventie. Wil je niks missen? Meld je dan hier aan.